Kunst Rotterdam

Job Koelewijn
In het water van de Westersingel schreef Job Koelewijn in 2000 een tekst. De tekst bestaat uit acht woorden, leesbaar vanaf de zijde van het beeldenterras aan de Westersingel. De regel, 'No Matter Try Again Fail Again Fail Better', komt uit de korte roman Worstward Ho van Samuel Beckett.

Koelewijn kwam op het idee tekst te gebruiken door de singel op te vatten als een onbeschreven blad, waarin je woorden kunt schrijven. “Zoals je vroeger langs de kant van de zee stond en je gedachten in het water schreef”, lichtte hij toe. Via een geperforeerd leidingsysteem onder water, waardoorheen een luchtstroom wordt geperst, verschijnen de woorden in luchtbellen aan het oppervlak.

Ken Lum
Op de hoek van de Boomgaardstraat en de Witte de Withstraat is het lachende gezicht van Melly Shum een vertrouwd onderdeel van het straatbeeld. Sinds 1990 hangt deze billboard van Ken Lum aan de zijgevel van Witte de With. Het is een ongekend lange ‘exposure’ voor een reclamebord.

Hoewel Ken Lum gebruik maakt van de codes van de reclamewereld is onmiddellijk duidelijk dat het hier niet om een gewoon reclamebord gaat. Het bord probeert immers niets aan de man te brengen. We zien een foto van een vriendelijk glimlachende Aziatische vrouw die in een kantooromgeving achter een bureau zit. Daarnaast de tekst ‘Melly Shum hates her job’, die de andere helft van het billboard beslaat. Meer is er niet. Normaliter zou een reclamebord nog een product of dienst aanprijzen die Melly Shum meer plezier in haar werk zou brengen, of een leukere baan. Hier moeten we het doen met de mededeling dat zij een hekel heeft aan haar baan. Maar is dat wel zo? De vrouw kijkt vriendelijk in de camera, terwijl naast haar het woord haat in rode letters van het bord af spat. Foto en tekst vertellen niet hetzelfde verhaal. Welke van de twee is waar?

Ken Lum maakt geen reclame, maar zijn billboard bevat wel degelijk een ‘boodschap’. Hij maakt de codes van de reclame inzichtelijk. Door de stereotiepe vormgeving van de reclame in te zetten laat hij zien hoe ingesleten onze kijkgewoonten zijn. Automatisch maken we een verbinding tussen woord en beeld en voelen ons aangesproken door de directe taal van het bord. Maar is deze dame wel Melly Shum? Is Melly Shum een bestaand persoon? Omdat er geen telefoonnummer, website, prijs of product op het bord is vermeld, blijft alleen de tegenstrijdigheid tussen beeld en tekst over. In tegenstelling tot reclame geeft dit kunstwerk geen antwoorden, maar roept slechts vragen op.

De combinatie van taal en beeld speelt in veel van Ken Lums werk een grote rol. In de taalschilderijen die hij in de tweede helft van de jaren tachtig maakte is vooral het letterbeeld belangrijk. Spandoeken, reclamebanieren, uithangborden, overal ter wereld kom je ‘taalschilderijen’ tegen. Een tekst die niet alleen te lezen is, maar die door de vormgeving ook een beeld vormt. In een vreemd land is het alleen dat: een woordbeeld dat je niet kunt ontcijferen. Lum baseerde zijn taalschilderijen op deze gedachte, hij gebruikte de vormen en lettertypen van de reclame en maakte er onleesbare werken van, in een niet bestaande taal. Vorm en kleur zijn bepalend voor het gevoel dat de tekst oproept.

Halverwege de jaren tachtig werd Lum bekend met werk waarin hij portretten combineerde met abstracte logo’s en tekst. Naast elkaar geplaatst hadden de neplogo’s een bijzondere uitwerking op de portretfoto’s. De mensen op de foto waren niet langer individuen maar representanten van een merk. Bijvoorbeeld het werk met de familie Ollner: een cliché familiefoto met daarnaast in een roodwitte, cursieve letter: Ollner. De vormgeving van het totaal en van de letter maakt van het gezin een merk dat huiselijkheid en gezelligheid uitstraalt. Omdat er geen adresgegevens, prijzen en andere informatie bij staat is heel goed zichtbaar hoe tekst en beeld op elkaar inwerken. Het werk stelt vragen over identiteit. In hoeverre bepalen merken de identiteit van de moderne mens? En hoe speelt de reclame daar op in? Die vragen zijn na twintig jaar nog steeds actueel.

Auguste Rodin
L’Homme Qui Marche van Auguste Rodin heeft een lange ontstaansgeschiedenis. Het beeld is niet in één keer gemodelleerd, maar blijkt een samenvoeging van verschillende studies en onderdelen van beelden. Rond 1877 begon Rodin aan een reeks voorstudies, die in 1880 resulteerden in een sculptuur van de bijbelse figuur Johannes de Doper. Model stonden twee Italiaanse mannen: Pignatelli voor het lichaam, Danielli voor het hoofd. De stand voor de lopende figuur is afkomstig van Pignatelli, die bij het poseren zijn beide hielen op de grond hield.

Iets later, rond 1888, maakte Rodin een studie van een torso naar een motief dat hij in tekeningen en modellen van Michelangelo was tegengekomen. De torso is grof gemodelleerd en heeft een onregelmatig, getekend oppervlak, alsof er opzettelijk oneffenheden in zijn aangebracht. Door de afwisseling van lichte vlakken en donkere schaduwen zorgt de lichtval voor beweeglijkheid in het beeld.

Tussen 1898 en 1900 bracht Rodin in veel van zijn beelden veranderingen aan. Zo besloot hij om een studie van de benen van Johannes de Doper samen te voegen met de inmiddels beschadigd geraakte kleien versie van de torso uit 1888. Zo ontstond de basis voor L’Homme Qui Marche. In 1907 werd een grotere gipsen versie vervaardigd, die in 1911 in brons werd afgegoten. Het Musée Rodin te Parijs, dat de nalatenschap van Rodin beheert, heeft twaalf afgietsels geautoriseerd.

Paul McCarty
Santa Claus veroorzaakte de grootste plaatselijke kunstrel van de laatste decennia. En het beeld ziet er zo vriendelijk en goedmoedig uit. Wat is het probleem? Deze kerstman heeft geen kerstboompje in zijn hand, maar een butt plug, een artikel in het kader van de seksuele pret. Toen politiek en publiek dat wisten, begon een lange discussie die tot ver over de grenzen reikte. Smakeloos en aanstootgevend, vindt de een. Dat Dat is een hypocriet standpunt in onze van commerciële seks doortrokken tijd, zegt de ander. Is dit elitaire smaakterreur, of moet kunst juist het debat stimuleren?

En mag dat op straat, of moet dat in de beslotenheid van een museum gebeuren? Natuurlijk waren naar Nederlands gebruik de financiën een argument in het debat. Het beeld kostte 180.000 euro, wat voor een groot werk van McCarthy een koopje is. De Amerikaanse kunstenaar geldt als een topper in de kunstwereld. Het zachte prijsje is te danken aan de scherpe onderhandelingen van (toenmalig) commissievoorzitter Joop van Caldenborgh.
Intussen werd het beeld als een hete aardappel over mogelijke locaties door de stad geschoven. Uiteindelijk bood Museum Boijmans Van Beuningen het beeld asiel, zoals dat al met eerdere beelden was gebeurd.
Hopelijk krijgt het ooit een plaats in een drukke winkelstraat. McCarthy's Santa Claus is de bronzen koning van de instant-bevrediging, symbool van consumptiegenot. Door zijn vormgeving combineert hij 'hoge' met 'lage' cultuur Zal Rotterdam "Kabouter Buttplug" ooit in het hart sluiten, zoals dat vaker gebeurde met controversiële beelden? Als verontwaardigde bewoners het voor het zeggen hebben, zou het beeld van Zadkine er ook niet hebben gestaan.

Franz West
Ter uitbreiding van de International Beelden Collectie van de gemeente Rotterdam installeerde de Weense kunstenaar Franz West in 2001 aan de Westersingel het kunstwerk Qwertz. De vijf monochrome gekleurde, langwerpige rollen plaatstaal waaruit het werk bestaat, lijken nog het meest op uitvergrotingen van met de hand gerolde stukken klei.
De titel die West aan dit werk gaf, heeft geen betekenis. Qwertz is een lettercombinatie, afgeleid van de eerste zes letters linksboven op een Duits toetsenbord. Belangrijk voor West is dat dit verzonnen woord associaties oproept met bestaande woorden en dat beschouwers zo hun eigen betekenissen aan het object zullen geven.

De vijf elementen waaruit Qwertz bestaat, zijn vervaardigd uit een kern omwikkeld met 'lappen' aluminium, die in een onregelmatig patroon aan elkaar zijn gelast. De kunstenaar wil uitdrukkelijk geen beeld maken waarbij men alleen naar kan kijken en eventueel over kan contempleren. De werken bestaan uit fragmenten, die als kunstwerk gecompleteerd worden door het gebruik door de mens. West wil dat het publiek met zijn objecten in dialoog gaat. Om dit te vergemakkelijken krijgen zijn kunstwerken geen sokkels. In het geval van Qwertz lenen de kleurige onderdelen op het talud van de Westersingel zich uitstekend om op te zitten.

Giuseppe Penone
De Italiaanse kunstenaar Giuseppe Penone heeft voor de culturele as van Rotterdam een kunstobject vervaardigd dat geïnspireerd is op de natuur. Het beeld Elevazione is geplaatst langs de Westersingel ter hoogte van de Eendrachtsweg. Het bestaat uit een bronzen boomstam die omringd wordt door vijf levende bomen. De omringende bomen leven in symbiose met het bronzen afgietsel.

Het idee voor de sculptuur ontstond toen Penone in de bossen bij Turijn een omgevallen boom aantrof. Opvallend aan deze boom waren de bijzonder lange wortels, die boven de grond uitgroeiden en daardoor de boom niet meer hadden kunnen verankeren. Door de boom – een negen meter hoge stam met een wortelbereik van bijna zes meter – in brons af te gieten, werd deze bijzondere vorm geconserveerd.

In Rotterdam heeft Penone deze bronzen kopie van de natuur op locatie samengevoegd met vijf levende bomen: een bestaande beuk en vier nieuwe elzen. De bronzen boom is gefixeerd op een hoogte van ruim een meter, zwevend boven de grond. De bronzen wortels steken met hun uiteinden in de vijf omringende, levende bomen. Omdat de levende bomen blijven doorgroeien, zal het brons een spoor trekken in hun bast. In het ontwerp maakt Penone gebruik van de factor tijd: na jaren zal de verstreken tijd in de boomstammen afleesbaar zijn.